هورمون های تیرویید و اهمیت سنجش T3

نویسنده: استاد ناصر ملک نیا هورمون های تیروئید ( T3 و T4 ) از اسید آمینه تیروزین مشتق می شوند. حدود 95 درصد هورمونی که از غد ه تیروئید ترشح می شود ، به صورت T4 (تیروکسین) است. با وجودی که میزان ترشح T3 از غده تیروئید بسیار ناچیز است، این هورمون نقش اصلی را ایفا می کند. قسمت اعظم T3 موجود در خون از تبدیل T4 به T3 در بافت های محیطی از جمله کبد، کلیه و جفت بوجود می آی د . البته بافت هایی چون مغز و هیپوفیز نیز می توانند T4 را به T3 تبدیل کنند ، اما T3 حاصل وارد خون نمی شود و اثر خود را در همان مکان بر جای می گذارد . به طور کلی، 80 درصد T3 موجود در خون در کبد و 20 درصد آن در تیروئید ساخته می شود.

نقش های زیستی

افزایش میزان سوخت و ساز پایه اثر اصلی هورمون های تیروئید است. این هورمون ها سوخت و ساز قندها و چربی ها را افزایش می دهند. آنها باعث تحریک ساخت ن پروتئین نیز می شوند. بنابراین هورمون های تیروئید برای رشد طبیعی ضروری هستند. از نقش های دیگر آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزا ی ش تعداد و اندازه میتوکندری ها و افزایش فعالیت آنزیم هایی که در سوخت و ساز درگیر هستند.

•  افزایش جذب گلوکز از طریق دستگاه گوارش

•  تحریک روند نوسازی گلوکز

•  تقویت اثر کاتکول آ مین ها و انسولین

•  افزایش برون ده قلبی و گاهی نیروی انقباظ ماهیچه قلب

 •   نمو طبیعی دستگاه عصبی مرکزی به خصوص میلین دار شدن رشته های عصبی و افزایش توانایی های ذهنی

نحوه عملکرد

هورمون های تیروئید چربی دوست هستند و به راحتی از غشای سلول ها می گذرند. گیرند‌های این هورمون ها درون سلول و در هسته جای دارند. اتصال آنها به گیرنده هایشان، رونویسی از ژن ها و درنتیجه ساخت ن پروتئین را تحت تأثیر قرار می دهد. البته، شواهدی در دست است که از اثر مستقیم هورمون های تیروئید بر میتوکندری ها و پروتئین های ناقل غشاء حکایت می‌کنند.

عوامل مؤثر بر ترشح

تولید و ترشح هورمون های تیروئید ی تحت تنظیم هورمون تحریک کننده تیروئید ( TSH یا تیروتروفین) است که از غده هیپوفیز ترشح می شود. ترشح TSH نیز به وسیله هورمون آزاد کننده تیروتروفین (TRH) افزایش می یابد که در هیپوتالاموس ساخته می شود. سوماتوستاتین و فیدیک هورمون های تیروئید ی، اثرات TSH راکاهش می دهند. البته هورمون های تیروئید با تأثیر بر هیپوتالاموس می توانند ترشح TRH رانیز کاهش دهند.

اختلالات

عوارض ناشی از اختلالات تیروئید به صورت کم کاری یا پرکاری بروز می کند. کم کاری تیروئید به کندی خود را نشان می دهد. کم کاری به دلایل زیر ممکن است رخ دهد:

•  ناتوانی غده تیروئید در ساخت ن هورمون های تیروئید؛ به علت کمبود ید یا فقدان آنزیمهای موردنیاز برای تولید هورمون

•  اختلال در ترشح TSH از غده هیپوفیز

•  اختلال در ترشح TRH از هیپوتالاموس

•  نوعی بیماری خود ایمنی که به تخریب سلول های غده تیروئیدی می انجامد و به بیماری هاشیموتو مشهور است.

•  مقاومت بافت هدف به هورمون های تیروئید به علت نقص مادرزادی در گیرنده های هورمون های تیروئید

معمول ترین علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز است. این بیماری نوعی بیماری خود ایمنی است که به علت تولید پادتن علیه گیرنده TSH ایجاد می شود. این پادتن باعث تحریک بیش از اندازه این گیرنده ها و بنابراین تقویت تولید و ترشح هورمون های تیروئید می شود . از عوامل دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  سلولهای سرطانی تولید کننده TSH در غده هیپوفیز

•  سلولهای سرطانی ترشح کننده TRH در هیپوتالاموس

•  تجویز بیش از اندازه ید

علائم اختلالات تیروئید
پرکاری	کم کاری
افزایش دمای بدن	خشکی پوست
افزایش فشار خون	ریزش مو
کاهش وزن	کندی رشد
افزایش اشتها	سفتی ماهیچه ها
تعرق فراوان	خواب آلودگی، احساس خستگی
پریشانی و نگرانی	کاهش ضربان قلب
قطع قاعدگی	یبوست
گواتر	گواتر

اهمیت اندازه گیری T3

باوجود تبدیل شدن T4 به T3 در بافت های محیطی، باز هم مقدار T4 در خون از T3 بسیار بیشتر است. بنابراین، اندازه گیری T3 ب و طور معمول ضروری نیست. به عنوان مثال، در شروع کم کاری تیروئید با کاهش فعالیت تیروئید، T4 کاهش می یابد ولی چون در بافت های محیطی T4 به T3 تبدیل می شود ، مقدار T3 کاهش نمی یابد. زیرا T4 بیشتری به T3 تبدیل می شود. از این رو، با وجودی که در این شرایط رابطه معکوسی بین T4 و TSH وجود دارد، اما تغییر چندانی در میزان T3 مشاهده نمی شود. بنابراین، اندازه گیری آن به تشخیص کمکی نمی کند. اما ، در دو مورد اندازه گیری T3 ضروری است.

•  اشکال در عملکرد بافتهای محیطی که T4 را به T3 تبدیل می کنند؛ در این مورد، با وجودی که سطح TSH و T4 عادی است، اما سطح T3 پایین است. در این مواقع، به جای تولید T3 از T4 ، هورمون غیر فعالی به نام rT3 (تری یدوتیروئین معکوس) ساخته می شود. با توجه به این که اندازه گیری rT3 انجام نمی شود، به اندازه گیری T3 اکتفا می کنیم. کاهش T3 ، بیان کننده اختلال در بافتهای محیطی است.

•  تیروتوکسیکوز T3 ؛ در این حالت، با وجود عادی بودن سطح T4 و TSH ، به دلیل افزایش تولید T3 درتیروئید، مقدار آن در خون بالا می رود و چون هورمون فعال T3 است ، عوارض پرکاری تیروئید را در غیاب افزایش T4 و TSH مشاهده می کنیم.