هرچند صحت و سقم احتمال جنگ بیولوژیک، مورد توافق تمامی کارشناسان مربوطه نمی باشد ولی به هیچ وجه این احتمال را بطور کامل نمیتوان نادیده گرفت، زیرا در صورتی که صحت داشته باشد و در اثر سهل انگاری، به فراموشی سپرده شود چه بسا زیان ها و خسارات جبران ناپذیری به بار آورد (10). با اینحال عده کثیری از مردم، ممکن است هنوز بر این باور باشند که جنگ بیولوژیک، زائیده تخیلات نظامی است و حال آنکه امروزه جریانات سیاسی و پیشرفت های بیوتکنولوژی، این باور را تغییر داده است و در سال های آغازین هزاره سوم میلادی، لازم است خود را برای دفاع بیولوژیک، آماده کنیم، و دیگر وقت آن رسیده است که طغیان ناشی از یک بیماری منتقله از طریق مواد غذائی، یک افشانه ابری شکل کشنده ای که شبانه بر فراز شهری به حرکت در می آید و یا القاء یک بیماری مسری، به طرق مختلف، ظن احتمال وقوع بیوتروریسم را در پرسنل پزشکی و بهداشت، برانگیزد و به اقدامات پیشگیرنده، درمانی و اطلاع رسانی به موقع توسط آنان و کنترل سریع فاجعه، بپردازیم (11). بدیهی است که نیروهای نظامی، تنها جمعیت در معرض خطر برای حملات بیولوژیک نیستند بلکه تمامی اقشار، به منظور دفاع در مقابل اثرات ناتوان کننده بالقوه یک حمله، نیازمند کسب آگاهی نسبت به اصول اساسی همه گیری شناسی عوامل مورد استفاده در جنگ بیولوژیک ، میباشند (12) و علاوه بر این بمب گذاری در بعضی از ساختمان های غیرنظامی، حاکی از این واقعیت است که هیچکس از خطر تروریسم، در امان نیست و این در حالیست که این روز ها صحبت از جنگ بیولوژیک و استفاده از عوامل عفونی به عنوان جنگ افزار بیولوژیک، میباشد که به مراتب، وحشتناکتر، کشنده تر و رنج آورتر از سلاح هائیست که تا بحال، مورد استفاده قرار می گرفته است و هرچند مداخله در جنگ ها هرگز جزو وظایف حرفه های پزشکی نبوده است (13) و به قول ابن سینا " هدف طب، حفظ تندرستی مردم به هنگام سلامت و اعاده آن در زمان بیماری است" (5) ولی استفاده از عوامل عفونتزا و اضافه شدن این سلاح ها به مهمات جنگی تروریست ها چنین ایجاب میکند که حرفه های پزشکی و بهداشت نیز وارد معرکه شوند، چراکه دست اندرکاران بهداشت و درمان، میتوانند با تشخیص و گزارش اینگونه موارد، ازشدت آسیب های وارده بکاهند و از آنجاکه مسئولیت و تعهد جدیدی برای آنان، بوجود آمده است، لازم است در جریان اینگونه خطرات، قرار گیرند و از آگاهی های لازم، برخوردار شوند (13). همچنین لازم است دست اندرکاران دامپزشکی و کشاورزی کشور نیز توجه داشته باشند که ممکن است بیوتروریست ها از عوامل بیماریزای گیاهی و حیوانی هم استفاده نموده کشاورزی و دامپروری یک کشور را به نابودی بکشانند و زیان های اقتصادی جبران ناپذیری را تحمیل کنند و لذا متخصصین مربوطه بایستی در مورد این وقایع اطلاعات لازم را کسب نمایند تا بتوانند موارد ناشی از جنگ بیولوژیک را از آفت های طبیعی گیاهان و بیماریهای طبیعی حیوانات، باز شناسند و به موقع بتوانند از بروز طغیان ها جلوگیری نمایند(14) و بنابراین بیوتروریسم، حتی اگر یک کابوس شبانه هم باشد باید کاملا جدی تلقی شود و آمادگی های همه جانبه ای برای رویاروئی آگاهانه با آن وجود داشته باشد (15).
این عوامل را به طرق مختلفی طبقه بندی نموده اند که ذیلا به برخی از آنها اشاره میگردد:
1 ـ براساس پاتوژن های تکثیریابنده، توکسین ها یا تعدیل کننده های بیولوژیک (Biomodulator)
2 ـ براساس هدف مورد نظرشان که ضد انسانی، ضد حیوانی و یا ضد گیاهی باشد.
3 ـ براساس دارا بودن یا فقدان قدرت انتقال ثانویه (16). در طبقه بندی جدول 1 ـ به عوامل بیولوژیک با قدرت تکثیر یابنده و قابلیت انتقال و انتشار و بیماریزائی مختلف، پرداخته شده است
جدول 1 ـ عوامل سببى بیوتروریسم
* به آسانی منتشر میشوند و یا از فردی به فرد دیگر، انتقال می یابند.
* موارد مرگ زیادی به بار می آورند و اثرات مهمی بر بهداشت عمومی، اعمال می نمایند.
* باعث ایجاد وحشت عمومی و از هم پاشیدگی جامعه، میگردند.
* جهت جبران لطمات بهداشتی ناشی از آنها و سازماندهی مجدد، نیاز به عملیات ویژه ای میباشد.
* واریولا ماژور (عامل آبله) 0
* باسیلوس آنتراسیس ( عامل سیاه زخم) 0
* یرسینیا پستیس (عامل طاعون) 0
* کلوستریدیوم بوتولینوم (عامل بوتولیسم) 0
* فرانسیسلا تولارنسیس (عامل تولارمی) 0
* فیلوویروسها.
ـ تب هموراژیک ابولا.
ـ تب هموراژیک ماربورگ.
* آرنا ویروسها.
ـ لاسا (تب لاسا) 0
ـ جونین (تب هموراژیک آرژانتینی) 0
* با سهولت نسبی، انتشار می یابند.
* بیماری با شدت متوسط و مرگ و میر پائینی به بار می آورند.
* نیاز به اقدامات تشخیصی خاص و نظارت بعدی دارند.
* کوکسیلا بورنیتی (تب (Q
* گونه های بروسلا (بروسلوز( 0
* بورخولدریا مالئی (گلاندرز( 0
* ویروسهای آلفا.
ـ آنسفالیت ونزوئلائی.
ـ آنسفالیت اسبی شرقی و غربی.
* کلوستریدیوم پرفرنژنس.
* آنتروتوکسینB استافیلوکوک.
* گونه های سالمونلا.
* شیگلا دیسانتریه.
* اشریشیا کولی O157:H7 .
* ویبریو کلرا.
* کریپتوسپوریدیوم پاروم.
شامل پاتوژن های نوپدیدی که با بهره گیری از مهندسی ژنتیک، قابلیت تغییر به منظور تولید و انتشار انبوه را دارا میباشند، زیرا:
* در دسترس هستند.
* به آسانی قابل تولید و انتشار میباشند.
* دارای قابلیت بالقوه ایجاد بیماری در سطح وسیع، کشندگی زیاد و اثرات تخریبی عظیم بر پیکره بهداشت، میباشند.
* ویروس نیپا (Nipah).
* ویروسهای هانتا.
* ویروس های عامل تب های هموراژیک منتقله از طریق کنه.
* ویروسهای مولد آنسفالیت منتقله از طریق کنه.
* ویروس عامل تب زرد.
* مایکوباکتریوم توبرکولوزیس مقاوم به چندین دارو (17).
جالب توجه است که براساس منطق نظامی ها یک جنگ افزار بیولوژیک مناسب باید از قابلیت اطمینان بالائی برخوردار بوده، قابل هدفگیری دقیق به سمت دشمن باشد، با قیمت نازل، قابل تهیه باشد، از قابلیت تولید افشانه پایدار برخوردار بوده و ضمنا باعث ایجاد همه گیری در سطح محدودی بشود و لذا بر این اساس مناسبترین جنگ افزارهای موجود را شامل عوامل مولد سیاه زخم، طاعون، تولارمی، بروسلوز، تب Q ، آنسفالیت های اسبی، تب های خونریزی دهنده و آبله، ذکر کرده اند (2).
گاهی یک عامل بیولوژیک، بعنوان یک ارگانیسم تغییریافته بوسیله مهندسی ژنتیک که مقاوم به تمامی واکسن ها و داروها با قابلیت سرایت زیاد و توانائی آسیب رسانی به هزاران نفراست در نظر گرفته میشود و لذا میزان سوء ظن و سعی و کوشش ما در ارتباط با یک حمله بیولوژیک باید در حد بالائی باشد ! چرا که چنین حملاتی دارای الگوی قابل پیش بینی نمی باشند. علاوه براین یک طغیان کوچک بیماری ممکن است به منزله اولین زنگ خطر بروز حمله بسیار عظیمی باشد و لذا تشخیص زودرس و بر قراری اقدامات پیشگیرنده ای نظیر مصرف واکسن یا آنتی بیوتیک های موثر، میتواند منجر به نجات جان هزاران نفر انسان شود.