سرطان گردن رحم چیست؟

گردن رحم یا زهدان(Cervix) قسمتی از دستگاه تناسلی زن است و ناحیه باریک و تحتانی رحم را که به مهبل باز می شود شامل می شود.

 

 گردن رحم نوعی بیماری است که در آن رشد بافت بدخیم از ناحیه گردن رحم نشات می گیرد و به طور نامنظم و فزاینده‌ای تکثیر و منجر به تراریختگی آن می شود.

سرطان گردن رحم دومین سرطان شایع دستگاه تناسلی زنان و پنجمین سرطان بعد از سرطان های ریه، پستان، روده و جسم رحم در سراسر جهان است که حدود % ۶ کل سرطان زنان را تشکیل می دهد.

با توجه به سلولی که دچار تراریختی و سرطان شده است اشکال مختلفی از سرطان گردن رحم وجود دارد که هر کدام نشانه ها و عوارض خاص خود را دارند. شایع ترین اشکال سرطان گردن رحم عبارتند از:

i) سرطان بافت بشره ای یا سنگفرشی (Squamous cell carcinoma)- این سرطان از شا یع ترین انواع سرطان گردن رحم است که حدود %۷۵ اشکال سرطان گردن رحم را تشکیل می دهد. این سرطان از یاخته‌های مفروش لایه سطحی گردن رحم شروع می‌شود و رشد نسبتاً آهسته‌ای دارد و اغلب ماهها بلکه سالها طول می ‌کشد تا به بافتهای اندام های مجاور سرایت کند. بیشتر مبتلایان این نوع سرطان، زنان ۴۰ تا ۶۰ سال هستند.

ii) سرطان غدد مترشحه مخاطی ( Adenocarcinoma) – این نوع سرطان گردن رحم معمولاً در زیر بافت پوششی گردن رحم رشد می کند و معمولاً بین سنین ۲۵ تا ۴۰ سالگی دیده می شود.

همه انواع تغییرات یاخته‌های گردن رحم بدخیم (سرطانی ) نیستند. در زنانی که یاخته‌های گردن رحم آنها دچار تغییرات غیر سرطانی شده‌اند اغلب نتیجه عفونت و یا تورم آن است که در اصطلاح ‌آسیب شناسی به ‌آن دیسپلازی (Dysplasia) گفته می شود.

دیسپلازی گردن رحم سرطان نیست اما اطلاعات بالینی و آماری ‌آن را عامل مقدماتی برای سرطانی شدن گردن رحم تلقی می‌کنند. این تغییرات اغلب در سنین ۲۵ تا ۳۵ سالگی تظاهر می‌کند. یاخته‌های دیسپلازی گردن رحم از نظر شکل در زیر میکروسکوپ شبیه یاخته‌های سرطانی هستند ولی مانند یاخته‌های سرطانی مهاجم نیستند و به بافتهای مجاور آسیبی نمی رسانند.

علائم هشدار دهنده سرطان گردن رحم

• درمراحل ابتدایی هیچ نشانه ای ندارد
• خونریزی غیر طبیعی (خونریزی ممکن است در فاصله بین عادت ماهانه شروع و قطع شود)
• خونریزی هنگام معاینه پزشکی اندامهای تناسلی
• سختی، درد و یا خونریزی به هنگام نزدیکی
• عفونت های مکرر مهبل
• درد به هنگام ادرار
• طولانی شدن بیش از حد معمول عادت ماهانه و یا خونریزی بیش از حد
• ازدیاد ترشحات مهبل ( زرد ، بدبوی)
• درد کمر

در شرایطی که سرطان گردن رحم مهاجم و به دیگر اندامها گسترش یافته باشد علاوه بر نشانه های فوق علائمی مانند یبوست، مشاهده خون در ادرار، گرفتگی مجرای ادرار، باز شدن غیر طبیعی گردن رحم و کم خونی تظاهر می‌ کند.

سبب شناسی: سرطان زایی گردن رحم

عامل مستعد و پیشتاز در تظاهر سرطان گردن رحم مانند هر سرطان دیگری به هم خوردن نظم تقسیم یاخته‌ها است. تحقیقات آماری و بالینی روند بدخیمی بیماری سرطان رحم را با عوامل زیر مرتبط می‌دانند:

• سرطان گردن رحم ارتباط شناخته شده ای با آلودگی ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papilloma Virus) دارد. این ویروس ازطریق رابطه جنسی منتقل می ‌شود و شرایط رفتاری ناسالم جنسی احتمال ‌آلودگی به ‌آن را افزایش می‌ دهد
• ضعف سیستم ایمنی به ویژه به صورت اکتسابی (بیماری ایدز)، مصرف داروهای سرکوب ایمنی (immuno suppressor) عاملی مستعد کننده در ابتلا به سرطان دهانه رحم است
• شروع روابط جنسی در سنین پائین
• سن- تظاهر سرطان گردن رحم در سنین بلوغ و زیر ۱۸ سال بسیار نادر و در سنین ۴۰ تا ۵۵ سالگی احتمال ابتلا به آن روندی یکنواخت دارد. زنان بالای ۵۵ سال بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان گردن رحم هستند و باید بیشتر متوجه علائم هشدار دهنده این بیماری باشند
• نزدیکی با افراد متفاوت
• نزدیکی با فردی که با افراد مختلف ارتباط دارد
• بیماری های مقاربتی – سابقه عفونت های ناشی از بیماریهای مقاربتی احتمال ابتلاء به سرطان گردن رحم را افزایش می‌دهد
• استفاده طویل المدت از قرص های جلوگیری از حاملگی
• اعتیاد به دخانیات
• زایمان های متعدد

الگوهای غربالگری سرطان گردن رحم

آزمایش پاپ اسمیر (Papanicolaou Smear)- الگوی غربالگری سرطان گردن رحم جهت تشخیص پیدایش یاخته‌های پیش سرطانی و سرطانی، ردیابی انواع عفونتهای ناشی از باکتری، قارچ و ویروس در نواحی گردن رحم و مهبل است. آزمایش پاپ اسمیر پس ازشروع فعالیت جنسی سالی یک بار و پس از دو تست منفی هر ۳ سال یک بار تکرار می‌شود. این آزمایش معمولاً دو هفته پس از اتمام عادت ماهانه و حداقل ۴۸ ساعت پس از مقاربت جنسی توصیه می‌شود. پس از نتیجه مثبت آزمایش پاپ اسمیر و مشاهده ناهنجاری یاخته های گردن رحم، اقدام بعدی بررسی کولپوسکوپی (Colposcopy) گردن رحم است که بزرگنمایی 8 تا 40 برابر یاخته را امکانپذیر می کند.

• نمونه برداری یا بیوپسی (biopsy)- بررسی میکروسکوپی از نمونه بافت تومور است. این آزمایش بسیار مهم است زیرا مطمئن ترین روش برای تشخیص سرطان گردن رحم و نوع آن به حساب می آید.

• آزمایش شیلر(Schiller test)- در این روش ابتدا اسید استیک رقیق به روی یاخته‌ها مالیده می‌شود و سپس محلول ید روی آنها ریخته می‌ شود. سپس توسط ابزاری به نام کولپوسکوپ که مجهز به بزرگنما است یاخته‌های گردن رحم مورد بررسی بصری قرار می‌ گیرند.در این روش یاخته‌های سالم گردن رحم به رنگ قهوه‌ای دیده می شود، در حالی که یاخته‌های تراریخته به رنگ سفید یا زرد نمایان می‌شود. این روش کاملاً بدون درد است و هیچ عوارض جانبی بر جا نمی ‌گذارد.

اشکال مهاجم گردن رحم با بررسی بالینی مثانه، راست روده، تخمدان، جسم رحم، مهبل و آزمایش یاخته‌های گردن رحم تشخیص داده می ‌شود. پس از تشخیص اولیه سرطان گردن رحم، آزمایشات تکمیلی دیگری مانند آزمایش خون، ادرار، رادیوگرافی قفسه سینه ، سی ‌تی ‌اسکن، کت ‌اسکن، ام ‌آر آی، سونوگرافی مهبل، رادیوگرافی لگنچه کلیه از طریق تزریق ماده حاجب (intravenous pyelography) برای بررسی دامنه گسترش سرطان به دیگر اندامها بکار گرفته می ‌شود.

الگوهای درمانی سرطان گردن رحم

الگوهای درمانی بیماری سرطان گردن رحم بستگی به نوع سرطان، وضعیت بیماری در شروع درمان، سن، وضعیت سلامت عمومی و چگونگی واکنش بیمار به نوع درمان دارد. با توجه به سن و وضعیت سلامت بیمار ممکن است یک یا ترکیبی از الگوهای درمانی زیر بکار گرفته شود:

۱- جراحی – الگوی درمانی محل ضایعه است و با توجه به وضعیت و دامنه گسترش ضایعه اعمال می‌شود.

در شرایطی که سرطان هنوز محدود به ناحیه گردن رحم باشد و بیمار تمایل به تشکیل خانواده داشته باشد تنها ناحیه تراریخته گردن رحم با عمل جراحی برداشته می‌شود.

در جراحی "هیستروکتومی ساده" (خارج کردن رحم) محل ضایعه مورد درمان قرار می گیرد و طی آن، تمامی رحم برداشته می شود و یا با توجه به دامنه گسترش یاخته های سرطانی مهاجم، شیپور و تخمدانها نیز برداشته می ‌شود. در برخی موارد رحم، شیپور و تخمدان و غدد لنفاوی اطراف رحم نیز برداشته می ‌شود که به آن "هیستروکتومی ورتهام" (Wertheim) گفته می ‌شود.

۲- پرتو درمانی یا رادیوتراپی: اگر تومور، بافتهای مجاور را در بر گرفته باشد و یا انجام جراحی برای بیمار مناسب نباشد، الگوهای درمانی وسیع‌ تری مانند رادیوتراپی پی ‌گیری می ‌شود. هدف از رادیوتراپی کنترل رشد سلولهای سرطانی است. تابش اشعه به محل تومور ممکن است به صورت خارجی یا داخلی باشد:

• رادیوتراپی خارجی: در این روش بیمار در معرض تشعشع قرار می‌ گیرد. اشعه از چند زاویه مختلف از خارج از بدن به تومور هدایت می ‌شود. این روش کاملا بدون درد است و به مدت ۷ تا ۸ هفته ادامه دارد. ولی بیمار از عوارض جانبی مانند تحریک‌ پذیری مقعد، اسهال و خستگی مفرط ناشی از تابش پرتو شکایت می کند. اثرات اشعه ممکن است واکنشهای پوستی به صورت التهاب، خارش، سوزش، ترشح یا پوسته پوسته شدن پوست را به دنبال داشته باشد. تهوع، ‌استفراغ، بی‌ اشتهایی و آسیب‌های عروقی و تنفسی می تواند از دیگر عوارض جانبی رادیوتراپی باشد. همچنین رادیوتراپی ممکن است باعث سرکوب سیستم خونساز بدن و کاهش گلبولهای سفید و ضعف سیستم ایمنی بدن و نهایتا بروز عفونت شود.

• رادیو تراپی داخلی یا براکی تراپی (Brachytherapy): براکی تراپی برای رساندن مستقیم مقدار زیادی اشعه به ضایعه بدخیم است. در این روش، در اتاق عمل با استفاده از سرنج‌ های نازک مواد یونیزه به بدن بیمار تزریق می شود. این نوع رادیو تراپی نیز بیشتر عوارض جانبی رادیوتراپی خارجی را دارد.

رادیوتراپی داخلی یا خارجی اغلب قبل از اقدام به عمل جراحی جهت کوچک کردن ضایعه اشعه تجویز می‌ شود.

۳- شیمی درمانی: یک درمان عمومی است و جهت از بین بردن یاخته های سرطانی پراکنده مورد استفاده قرار می گیرد. شیمی درمانی جهت پیشگیری از عود بیماری و مواردی که سرطان در بدن پخش شده تجویز می شود. استفاده از داروهای شیمیایی منجر به انهدام سلولهای سرطانی می ‌شود. عوارض جانبی شیمی درمانی عبارتند از: حالت تهوع و استفراغ، ریزش موی سر و ابرو، کاهش گلبولهای سفید خون، ضعف سیستم ایمنی و دفاعی بدن، عفونت، احساس درد، خشکی دهان و پوکی استخوان، کم‌خونی‌، و کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون که ممکن است سبب خستگی، سرگیجه و احساس سرما در بیمار شود. اسهال و یبوست، و سفتی و خشکی مفاصل از دیگر عوارض جانبی شیمی درمانی است.

روش‌های نوین در تشخیص و درمان سرطان گردن رحم

همانطور که پیشتر اشاره شد، سرطان گردن رحم ارتباط شناخته شده ای با آلودگی ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papilloma Virus) دارد. این ویروس ازطریق رابطه جنسی منتقل می‌ شود و شرایط رفتاری ناسالم جنسی احتمال ‌آلودگی به ‌آن را افزایش می ‌دهد و اغلب به عنوان یک پیامد عفونت ویروسی تلقی می‌ شود.

ویروسهای پاپیلومای انسانی ویروسهای القا کننده سرطان هستند که قابلیت تغییر دادن شکل سلولی را که آلوده می‌کنند، دارند و در نتیجه منجر به تکثیر خارج از کنترل سلول‌های مورد نظر می‌شوند. این تکثیر فزاینده موجب تومور یا سرطان می‌شود. ویروسهای پاپیلومای انسانی مجاری تناسلی به دو دسته "کم خطر" و "پر خطر" تقسیم می ‌شوند و تنها گروه "پر خطر" ویروس پاپیلومای انسانی مجاری تناسلی توانایی ایجاد دیسپلازی و یا سرطان گردن رحم را دارند. از روش‌های نوین در تشخیص و درمان سرطان گردن رحم آزمایش "هیبرید" است که نوع ویروس را مشخص می کند و از آن برای تصمیم‌ گیری درباره نوع درمان سرطان گردن رحم استفاده می‌شود.

از دیگر پیشرفت‌های پیشگیری از سرطان گردن رحم تولید واکسن علیه ویروسهای "پرخطر" است که در حال حاضر مرحله دوم کارآزمایی بالینی را گذرانده و امید است در چند سال آینده برای عرضه و استفاده گسترده آماده شود.

سرطان گردن رحم یکی از شایع‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان در زنان است در حالی که در صورت تشخیص به موقع، قابل درمان است. معاینات منظم و دوره‌ ای آزمایش پاپ اسمیر یکی از موثرترین اقدامات پیشگیرانه سرطان رحم و یا تراریختگی پیش سرطانی یاخته‌های گردن رحم (دیسپلازی) است و الگویی موفق در کاهش میزان بروز و تلفات ناشی از سرطان گردن رحم بشمار می رود.

آناهیتا بنیسی