بررسى دلایل انقراض پستانداران بزرگ

بیش از ۱۴۰ سال است که دانشمندان در مورد عوامل دخیل در انقراض تعداد بسیار زیاد جانوران بزرگ جدل مى کنند. نظریه هاى مربوط به انقراض جانوران بزرگ متعددند ولى دو نظریه عامل آب و هوایى و عامل انسانى ساده و قدرتمندتر از بقیه هستند.
•••
براى مدت هاى طولانى چنین تصور مى شد که انقراض تعداد بسیار زیاد جانوران بزرگ ناشى از تغییرات آب و هوایى بوده است. ولى انسان شناس آمریکایى «پل مارتین» نشان داد که ممکن است انسان این گونه ها را از بین برده باشد. «مارتین» بر این نکته تاکید دارد که غالب گونه هاى منقرض شده پستانداران گیاهخوار یا پرندگان بى پروازى بودند که وزن آنها بیش از ۵۰ کیلوگرم بوده و از نظر اندازه براى تغذیه انسان مطلوب بوده اند. او همچنین انقراض هاى مشابهى را در بخش هاى جنوبى آمریکاى شمالى کشف مى کند و با توجه به زمان این انقراض ها به این نتیجه مى رسد که انقراض آنها همزمان با تکامل یا ظهور گروه هاى انسانى با تکنیک هاى پیشرفته شکار صورت گرفته است. براى نمونه در آفریقا جایى که نوع انسان در آنجا تکامل پیدا کرده انقراض گونه هاى بزرگ قبل از نیمکره شمالى صورت گرفته است. به هر حال تعیین تاریخ دقیق این انقراض ها و مشکل تر از آن ایجاد ارتباط بین آنها و تغییرات فرهنگى در گروه هاى انسانى کار بسیار مشکلى است. اثبات چنین رابطه اى در آمریکاى جنوبى نیز به همان اندازه مشکل است. «مارتین» بر آن است که ۳۵ جنس مشتمل بر ۵۵ گونه در انتهاى آخرین یخبندان (ویسکانسین) منقرض شده اند. این تعداد ۲ برابر انقراض هایى است که طى تمام یخبندان هاى قبلى صورت گرفته است. طى دوره انقراض، آب و هوا در حال بهبود بوده است. این مقایسه، این تصور را تقویت مى کند که عامل دیگرى به جز تغییرات آب و هوا مسئول انقراض ها بوده است. بنابراین منطقى به نظر مى رسد که امکان تاثیر شکارگرى انسان مورد توجه قرار گیرد. مردم شناس دیگر آمریکایى «دونالد گریسون» اخیراً نشان داده است که همزمان با انقراض پستانداران بزرگ افزایشى در میزان انقراض پرندگان آمریکاى شمالى (از توکا گرفته تا عقاب) وجود داشته است. از آنجا که ممکن است انسان نقشى در انقراض این پرنده ها نداشته باشد تردیدى در مورد فرضیه مربوط به نقش انسان در انقراض پستانداران بزرگ پلیستوسن به وجود مى آید. از طرف دیگر به خوبى ثابت شده است که انسان طى ادوار تاریخى نه چندان دور حیوانات درشت، کم تحرک و رامى را که معمولاً تولید مثل کندى داشته اند از بین برده است. بنابراین شواهد غیرمستقیم و قدرتمندى در تائید فرضیه «مارتین» در دست است. اختلاف نظر در این مورد مى تواند ادامه داشته باشد ولى اگر چه احتمالاً همه پستانداران بزرگ تنها تحت تاثیر یک عامل منقرض نشده اند ولیکن مطالعات رو به ازدیادى نشان داده است که زمان انقراض گونه هاى بزرگ جثه با رسیدن یا افزایش تراکم جمعیت انسانى همزمان بوده است. احتمالاً تکنیک هاى جدید اجازه خواهد داد نوع دقیق گونه هایى را مشخص کرد که باقیمانده خون آنها بر سطح ابزارهاى ماقبل تاریخ مانده است. از این طریق مى توان نشان داد که کدام یک از حیوانات بیشتر از بقیه مورد شکار انسان هاى اولیه واقع مى شدند.
نظریه آب و هوایى انقراض گونه هاى درشت بر آن است که تغییرات آب و هوایى موجب تغییرات رویش گیاهى و افزایش دوره هاى خشکسالى و همچنین شدت یافتن پدیده فصلى شدن آب و هوا شده است. این نوسانات در آب و هوا مى توانسته باعث جابه جایى، کاهش جمعیت و نهایتاً انقراض برخى از این گونه ها شده باشد. «هنک کودهلپ» از دانشگاه نیوساوت ویلز استرالیا معتقد است که انقراض گونه هاى درشت محصول مجموعه عوامل متعدد و پیچیده اى بوده است. این دانشمند معتقد است که مانند بسیارى دیگر از پدیده هاى زیستى عوامل یگانه و منفرد مسئول انقراض گونه هاى غول آسا نبوده اند. مجموعه متنوعى از عوامل از جمله آب و هوا و شکار انسانى باعث انقراض این گونه ها شده است. یکى از عواملى که به نظر کودهلپ بر بقاى گونه هاى درشت تاثیر داشته تغییرات در محیط زیست طبیعى آنها بوده است. اگر چنانچه تغییرات ایجاد شده در محیط زیست این جانوران باعث کاهش جمعیت آنها شده و آخرین آنها توسط انسان شکار شده باشد عامل انقراض نباید انسان تلقى شود. یکى از عوامل مهمى که اجازه نمى دهد عوامل انقراض این گونه ها مشخص شود عدم وجود تکنیک هایى است که بتواند باقیمانده هاى یافت شده را تعیین عمر کند. تکنیک هاى سن یابى باقیمانده فسیلى دقت زیادى ندارد و طبعاً براى بررسى پدیده هاى طبیعى که طى هزاره هاى اخیر واقع شده اند چندان قابل اطمینان نیستند. برخى از این روش ها خطاى دقتى برابر با ۵ هزار سال دارند که طبعاً براى بررسى انقراض این گونه ها نامناسب اند. علاوه بر این در تلاش براى تعیین عوامل انقراض گونه هایى که طى ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال گذشته از میان رفتند در میان دانشمندان اجماع نظر وجود ندارد. چرا باید پاسخ دادن به سئوال مربوط به عوامل انقراض گونه هاى کلان اهمیت داشته باشد؟ دکتر «کودهلپ» معتقد است که مى توان از زمان اکولوژیک و وقایع اکولوژیک درس هایى آموخت. ما فقط مى توانیم از طریق نگاه کردن به فسیل ها چیز بیاموزیم و تلاش کنیم که دلایل وقایع صورت گرفته را مشخص سازیم. دیرین شناسان معتقدند که در تفسیر باقیمانده هاى فسیلى رعایت احتیاط ضرورى است، پیروى یک جانبه از تئورى هاى ساده مى تواند گمراه کننده باشد. تئورى هاى ساده هنگامى که شما در حال تفسیر شواهد معدود و انتخاب شده اى هستید مى تواند اثرات نامناسبى بگذارد.